अगा पंढरीच्या राया –
हे विठ्ठला, हे पांडुरंगा, तू आमच्या कष्टकर्‍यांचा देव. आम्ही खळ्यात मळ्यात करता करता चिखलात बरबटलेली
माणसं. तूही मेघश्यामल सावळा होतास, तो गायी चरायला नेऊन गायीच्या खुरांनी उधळलेल्या गोधूलीने पांढुरका झालास. तुझं हे पांढुरक पांडुरंग रूप आम्हाला म्हणूनच भावतं. अरे, गिरणीत सकाळासून रात्रीपर्यंत दळणं दळणार्‍या भिकू, पांडु, दत्तुला पंढरीची वारी कशी जमावी? सार्‍या गावच्या जनाईंची दळण दळता दळता आणि त्यांच्या लेकराबाळांना खाऊ घालता घालता
दिवसभरात नखशिखांत तयार झालेलं त्यांचं पांडुरंग रूपच आम्हाला गोड वाटतं. त्यांच्या डोक्यावरच्या आडव्या टोप्या, माथी धरलेल्या अमरनाथच्या शिवलिंगासारख्या पवित्र वाटतात. कुठल्या आड घडीला रस्त्यात शर्टप्यांटीत भेटले तरच अनोळखी आणि परके होऊन जातात. तसच तुझं.
आम्ही भोळेभाबडे कष्टकरी लोक, ज्ञान, तपस्या काय जाणणार? पण तू आमच्या कष्टांनाच `योगः कर्मसु कौशलम् ।‘ म्हणत कर्मयोग
करून टाकलस. आमच्या ह्या कष्टात `ग्यानबा तुकाराम’ आणि `पांडुरंग हरी’ ह्या नामाचं विकर्म ओतलस आणि ----आणि आमच्या ढोरासारख्या कष्टदायक कामाला कसला
परीसस्पर्श झाला कळलच नाही. तापलेल्या लोखंडावर
पडलेल्या पाण्याच्या थेंबासारखे दुःख, कष्ट जणु आकाशाच्या
पोकळीने शोषून घेतले. भक्ती आणि कर्मयोगाच्या रसरशीत मुशीत पार पार
जळून गेले. मुशीत खाली राहिलं ते फक्त लखलखित रामनाम. आणि काम? काम काम राहिलच नाही. काम, नाम आणि परमधाम राम ही त्रिपुटी एक झाली. कर्म अकर्म झाले. आता कुठलंही
काम आम्ही हाती घेतलं की त्यात आम्हाला `राजस सुकुमार मदनाचा पुतळा’ असा तूच दिसायला
लागलास. कर्मफळाची अपेक्षा कसली? लौकीक दृष्ट्या हाती आलेल्या कर्मफळात कांदा, मुळा भाजीतच अवघी विठाबाई दिसायला लागली आणि आम्ही आनंदाने नाचू लागलो. अवघा रंग एक जाला – `पांडु’रंग! जे जे काम करू ते ते विठ्ठल. काम हाच एक पवित्र यज्ञ झाला. मीपणाची आहुती
त्यात कधी पडली कळलच नाही. मीच नाही तर
काम कोण करणार? आता कर्त्यातील `मी’च गळून पडल्यावर कर्ता म्हणून कोणाला तरी बसवायलाच
पाहिजे. शेवटी तुलाच कंबर कसायला लागली. बघणारे आश्चर्याने म्हणु लागले, ``कबीराचे विणतो शेले कौसल्येचा राम बाई कौसल्येचा
राम!’’ जनी? जनी कुठे आता? आता ती दळतच नाही. `दळिता कांडिता तुज गाईन अनंता’ असं न विसंबता जनी म्हणायला लागली आणि तिचं दळणं सुटलं. जनीचं दळणही तूच दळतोस. जनीच्या अंगावर
तुझ्या नामाचा भरजरी शेला पांघरून तिची दुःखाची ठिगळंवाली वाकळ खांद्यावर घेऊन उभा
राहिलास. एकनाथांकडे श्रीखंड्या निवांत भिंतीवर बसलेला
आणि तू पाणी भरत राहिलास. तुझ्या नामाचं
विकर्म देहात ओतलं की कितीही काम असो अकर्माचं परम सुखदायी रसायन तयार होतं. ``सेना बैसला निवांत विठ्ठल नाम उच्चारीत़’’ असा तुझ्यावर आमचा भार घालून जो तो तुझं नाव
घेत निवांत होतो.
तुझ्या शोधात ज्ञानी तपस्वी रानावनात भटकत
राहिले. डोंगर, कडे, कपारी पालथी घातली. तू मात्र `मुको कहाँ ढूँढे
रे बंदे – मैं तो तेरे पास ---रे !’ म्हणत कर्माचा कर्मयोग करणार्‍या पुंडलिकाच्या अस्सल भक्तिचा नमुना दाखवायला सार्‍या युक्तीवादप्रवीण पण नुसत्याच बडबड्या मुनीवरांना घेऊन आलास. ``अरे पुंडलीका, कर्मयोग कसा असतो हे ह्या मुनीमहाराजांना दाखवायला
आणि तुझा परिचय करून द्यावा म्हणून मी येथवर आलो आहे. तुझं काम करत असलास तर मी थांबतो थोडं.’’
पुंडलीक शहाणा. म्हणाला, ``वीट देतो त्यावर उभा रहा. माझं काम संपणार
नाही आणि तुला येथून हलता येणार नाही. अरे तू नजरेसमोर
उभा राहिलास की माझं कर्म अकर्म झालं. माझी कर्माची
जाणीवच संपली. मी काम करत आहे हीच जाणीव नसेल तर कर्मफलाचा
आठव कसा यावा? सदानंदरूपी कर्मफळ माझ्या पुढ्यात असतांना मला दुज्या फळाची गरजच काय? माझ्या दारात अमृताचा वर्षाव करणारा मेघ आला असेल तर त्याला मी जाऊ कसा देईन?’’ आजही पुंडलीकाची वाट बघत तू विटेवरच उभा आहेस. आणि पुंडलीक कर्मयोगातून अखंडपणे तुझे सुख अनुभवित आहे.
महायोगपीठे तटे भीमरथ्यां
वरं पुण्डरीकाय दातुं मुनीन्द्रैः।
समागत्य तिष्ठन्तमानन्दकन्दं
परब्रह्मलिङ्गं भजे पाण्डुरङ्गम् ।।1
तटी भीवरेच्या वसे पंढरी जी
जिथे नांदते ब्रह्मविद्या सुखानी।
तिथे श्रेष्ठ संतामहंतां सवेची
विठू भक्तभोळाच धावून येई ।। 1.1
तयाच्या मनी लागली ओढ मोठी
कधी भेटतो पुंडलीकास या मी ।
युगामागुनी लोटली ही युगेची
तरी पाहतो वाट हा वाळवंटी ।। 1.2
कसा तोषवू पुंडलीकास माझ्या
प्रतीक्षा करी पंढरीचाच राणा ।
असे मेघ जो अमृता वर्षणारा
नमस्कार त्या विठ्ठला ब्रह्मरूपा ।। 1.3
सर्व ऐश्वर्य तुझ्या रूपाने माझ्या समोर उभं
आहे. अहो पांडुरंगा, तुमची ही रमणीय मूर्तीच माझ्या तपाचं फळ आहे. तुमचं मेघश्यामल रूप, मेघमालेतून चमचमत जाणार्‍या वीजेप्रमाणे लखलखणारं दिव्य वस्त्र माझ्या मनाला अत्यंत आनंद देत आहे. माझ्या मनातून अत्यानंदाच्या सहस्रशः उर्मी धावत आहेत. तुझं सगुण साकार रूप डोळ्यासमोरून हालत नाही. तुझ्या गळ्यातील कौस्तुभमणी, हातातील बाजुबंद --! अरे, ज्या विश्वविजयी मदनाच्या ध्वजेवर मकर विराजमान असतो त्या मदनाने तुझ्या कानावरच
त्याची पताका मकरकुण्डलांच्या रूपाने उभारल्यावर जो पाहील तो तुझ्यावर मोहित झाल्याशिवाय
कसा राहील? तुझ्या रत्नजडित कुंडलांवर पडलेला प्रकाश परावर्तित
होऊन तुझ्या गालावर उमटलेली प्रकाशाच्या अनंत कवडशांची रंगित नक्षी पाहतांना माझे नेत्र
उघडझापही विसरून गेले आहेत.
जसा मेघ संपृक्त झाला जलानी
लकाके तयातून सौदामिनी ही ।
तसा शोभतो हा विठू नीलवर्णी
कटी दिव्य वस्त्रा झळाळी विजेची ।। २.१
हळू स्पर्शती कुंडले गोड गाली
जरा हालता रत्नज्योती प्रकाशी ।
प्रकाशात रांगोळिच्या सप्तरंगी
तुझे थोर लावण्य मोहे मनासी ।। २.२
प्रभा दिव्य कंठी दिसे कौस्तुभाची
भुजा बाजुबंदासवे शोभताती ।
शिवाच्या प्रतीका धरे आदरानी
शिरोभूषणा मानुनी मस्तकी ही ।। २.३
अनिमिष नेत्रांनी मी तुझे धीरगंभीर रूप अनुभवत
आहे. देव मस्तकी धरावा आणि मग कुठलंही काम करावं
हे सागायला तू मस्तकावर मुकुट म्हणून शिवलिंग धारण केलं आहेस. हे कल्याणमूर्ते, तुझं हे सौम्य
शांत रूप कोजागिरीच्या चंद्राच्या चांदण्याप्रमाणे माझ्या मनात झिरपत आहे. पण तुला चंद्र तरी कसं म्हणू? तो सुद्धा कला
कलांनी उणावत जातो. तुझी सदोदित स्वयंप्रकाशात निथळणारी ही आनंदमूर्ती
पाहून तो चंद्रसुद्धा लाजून जाईल. तुझा हेवा करेल. तुझ्या त्याच अद्तीय रूपाला माझे वंदन असो.
जरी शारदी पौर्णिमेचा सुधांशु
उणावे कलांनी तयाचा प्रकाशु ।
म्हणोनी तुला पाहता खिन्न होई
म्हणे कोण माझ्याहुनी चित्तवेधी ।। ३.१
जया पाहता पापणी ही ढळेना
फिका मोक्ष वाटे, मिळे सौख्य जीवा ।
नमस्कार त्या पंढरीच्याच राया
नमस्कार त्या विठ्ठला ब्रह्मरूपा ।। ३.२
हे आनंदकंदा, असे तुम्ही माझ्या डोळ्यासमोर उभे रहा. माझी तहान, भूक विसरून मी तुमचं हे अद्वितीय रूप सेवत राहतो. तहानेल्या चातकाला जलाने ओथंबलेल्या जलदापरीस दुसर्‍या कशाने आनंद होणार? अहो पांडुरंगा, रमेच्या हृदयात एकमेव तुम्ही आणि तुम्हीच आहात. तुमच्याशिवाय काहीच नाही. तिच्या मनाच्या
राऊळात, हृदयाच्या गाभार्‍यात तुमची हीच
रम्य मूर्ती आहे. त्याच लावण्यमूर्तीला मी वंदन करतो.
हे पांडुरंगा, माझ्यासाठी तू सर्व गोष्टी इतक्या सोप्या केल्या
आहेस की काय सांगू? नाव तूच, नावाडी तूच, पैलतीरही तूच! कमरेवर हात ठेऊन हा भवसागर कमरेइतकाच खोल आहे असा मला सतत दिलासा देत आहेस. बुडण्याचं भय माझ्या मनातून कधीच पळून गेलं आहे. ज्या ब्रह्मज्ञानासाठी हे ज्ञानी लोक आकाशपाताळ एक करतात, अनेक जन्म घ्यावे लागतात म्हणून आम्हाला भीती दाखवतात ते ब्रह्म असतं तरी किती
दूर आहे? ह्या आमच्या अडाण्यांच्या प्रश्नाला तू किती सोप्प उत्तर दिलं आहेस. कमरेवर ठेवलेल्या तुझ्या कोमल हातांची बोटे नाभीपासून चार बोटेच दूर आहेत त्याप्रमाणे
भवाहून ब्रह्म चारच बोटे दूर आहे हे सांगून तू आम्हा साध्या साध्या लोकांना केवढा दिलासा
दिलास. हे पांडुरंगा तुला प्रणाम!
कटी ठेविले हात हे दर्शवाया
कटी एवढा खोल सिंधू भवाचा ।
असे भक्त माझा, तरी पैलतीरा
सुखे पोचवीतो नसे कष्ट त्याला ।। ४.१
दिशा नाभिची दर्शवीतीच बोटे
भवाहून ब्रह्मा असे चार बोटे ।
असा मोक्ष सोपा करी जोचि भक्ता
नमस्कार त्या विठ्ठला ब्रह्मरूपा ।। ४.२
तुझ्या ह्या सगुण रूपाचा मोह धरावा का निर्गुणाचा? तुझ्या ह्या सगुणरूपातूनच तू आम्हाला तुझ्या अथांग निर्गुणापर्यंत पोचवतोस. तुझ्या वेणूतून निघालेला मधुर वेणूनाद ---छे-- छे!! त्या वेणुला कसला नाद रे? तुझेच श्वास--- तुझेच उच्छ्वास --- ते! हे पांडुरंगा तो वेणुनाद तूच. त्या अचेतन अलगुजाला
सचेत करणारा तो वेणुनाद, त्या अलगुजाचा
मधुर आत्मा तूच. सार्‍या विश्वात संचार करणारा, भरून राहिलेला
तो मंजुळ नाद, ते नादब्रह्म तूच. माझ्या हृदयाच्या एकतारीतून पांऽऽऽडु-रं-ग --- पांऽऽऽडु-रं-ग उमटणारे सूर ह्या मधुर अलगुजाच्या विश्वव्यापी
नादात मिसळून गेले बघ. घटाकाश आणि आकाश एकरूप झाले. सत् चित् आनंदात मी विरून गेलो.
प्रभो! वेणुचा तूच मंजूळ आत्मा
भरोनी सदा राहतो पूर्ण विश्वा ।
करी तूच सर्वत्र संचार देवा
नसे तू अशी पाहिली मी न जागा ।। ५.१
अहो विठ्ठला रुक्मिणीप्राणदाता
तुम्हा जन्म ना, मृत्युची कोण वार्ता ।
घटाकाश आकाश ना भेद ऐसा
तुम्ही स्थान ते अद्वितीया तुरीया ।। ५.२
हे गोविंदा एखादा घट पाण्यात पूर्ण बुडाला की त्याच्या आत बाहेर सर्वत्र पाणीच राहतं. त्याप्रमाणे ह्या गोपी तुझ्या ह्या अमृतमयी रसायनात आकंठ ?-- नाही---- नाही पूर्णच बुडून गेल्या आहेत. तुझं स्मित हे त्या अमृतमयी रसायनाचे अलौकिक तरंग आहेत. आनंदाचे डोही आनंद तरंग! ह्या अमृतात बुडालेल्या गोपिकांना तुझ्याशिवाय बाकी कसं काय दिसाव? त्यांना हृदयातही तू, संसारातही तू, कामतही तूच दिसत राहतोस. देव सामोरा की पाठीमोरा हे ही कळत नाही. जो दिसेल त्याला त्या तुझ्या गोविंदरूपात पाहतात. झाडाशी, दगडांशी, माणसांशी त्या गोविंद समजून बोलत राहतात. तुझ्या रूपाचं वेड लागलेल्या, तुझ्या मोहक, मंद स्मिताने खुळावलेल्या गवळणींना तुझ्याशिवाय काहीच गोड वाटत नाही. तुझं असणं हेच इतकं आश्वासक आहे की तुझ्या नुसत्या असण्यानीच सारे सुखावून जातात. तुझ्या नुसत्या मोहक स्मितानेच तू गोपिकांना वेडं पिसं करून टाकतोस.
कसा मंद हासे पिसे लावतो गे
उभ्या गोप-गोपी हरे भान त्यांचे ।
असे तूच आत्मा असे तूच शास्ता
तुला वंदितो विठ्ठला ब्रह्मरूपा।। ६.१
असे दीनबंधू सदा सुप्रसन्ना
पळे दुःख ते पाहता श्रीमुखाला ।
तुझ्या पैलतीरा कुणी पाहिले ना
अनंता अमर्याद तू अंतहीना ।। ७.१
स्वये गोप झाला, गुरे राखी कान्हा ।
सुखावून गायी फुटे त्यांसी पान्हा।। ७.२
हे रुक्मिणीच्याही प्राणांना संजीवन देणर्‍या रुक्मिणीकांता , जीवदान देणार्‍या पांडुरंगा, जन्मतःच तुझ्या नामाची पताका माझ्या माय-बापांनी माझ्या खाद्यांवर दिली. पावलं जे जे
चालली, चालत आहेत आणि चालतील ती तुझ्याच गावाची वाट
असेल. सारं आयुष्यच पवित्र वारी.
पेरतांनाही फळ
फूल सावली, लाकूड कशाची अपेक्षा करायची नाही ह्याचा परीपाठ
घालून द्यायलाच ह्या तुळशीला तू माझ्या डोक्यावर दिलस आणि फळाशा सोडायचा अर्थ उमगला. पावित्र्याने मन भरून आलं. सर्वैश्वर्यकरी तप:फलकरी अशी ही तुळसच माझ्या डोक्यावर ठेऊन हे जीवन
तुला अर्पण केलं आहे. हे पांडुरंगा माझी ही जीवनवारी सफल कर.
अजं रुक्मिणीप्राणसंजीवनं तं
परं धाम कैवल्यमेकं तुरीयम् ।
प्रसन्नं प्रपन्नार्तिहं देवदेवं
परब्रह्मलिङ्गं भजे पाण्डुरङ्गम् ।। ८
--------------------------------------------------------------------------------------
लेखणी अरुंधतीची
–
संपूर्ण पाण्डुरङ्गाष्टक आणि त्याच्या अनुवादासाठी खालील link वर
click करा.
No comments:
Post a Comment